रबिन्द्र बराल/मोरङ – मोरङ जिल्लामा छट पर्व भव्य रुपमा सुरु भएको छ । मोरङ जिल्लाका सिमावर्ती क्षेत्रमा रहेको रंगेली, सुनवर्सि, रतुवामाई, धनपालथान, जहदा लगायतका सिमावर्ती क्षेत्रमा रहेका बजारहरुमा किन मेलका लागि सर्वसाधारणहरुको घुईचो लागेको छ ।
यो पर्व विधिवत रूपमा सोम्बारदेखि सुरू भयो छठ पर्वको पहिलो दिन ‘नहाय–खाय’ दोस्रो दिन मंगलबार खर्ना र बुधबार अस्ताउदो सूर्यलाई अग्र दिने र बुधबार बिहान उदाउँदो सूर्यलाई अग्र दिएर बिधिवत रुपमा सम्पन्न हुने गरेको छ ।
कात्तिक शुक्ल तृतीयाकै दिन व्रतालुले उसिनेको चामल, कोदो, मुसुरो, माछा मासुसहित तामसी र राजसी भोजन परित्याग गरी ‘अरबा-अरबाइन’ भनिने विधि आइतबार नै सुरु गरेका हुन्।
निरामिष (साविक) भोजन सुरु गरेर तृतीयाकै दिन व्रत विधि सुरु हुने परम्परा रहेको छ । छठले गर्दा मोरङ अहिले जताततै सूर्यदेव र षष्ठी (छठी) देवीको महिमा गाइएका गीत गुञ्जदैछन् । छठ प्रारम्भसँगै मोरङको धार्मिक महत्वका तलाउ र नदी परिसर बेहुलीझैँ सिङ्गारिएका छन् । पर्वमा महिला÷पुरुष जसले व्रत गरे पनि हुने विधान (शास्त्रीय मत) भए पनि धेरैजसो घरको मुख्य महिलाले नै व्रत सङ्कल्प गर्ने गरेका देखिन्छ । पर्व सुरु भएको मानिने आज कात्तिक शुक्ल चौथीका दिन
व्रतालुले पवित्र स्नान गरी व्रत सङ्कल्प गरेर चोखोनितो खानेछन् । पर्वले घरघरमा व्यस्तता बढाएको छ । पूजा सामग्रीको जोरजाम र व्यवस्थापनमा सबै केन्द्रित देखिँदा छन् ।
कसरी मनाइन्छ? श्रद्धा, निष्ठा र आत्मिक शुद्धिलाई अत्यन्त महत्व दिइने यस पर्वका पूजा प्रसाद सामग्री ठकुवा (गहुँको पिठो र सख्खर मिसाएर शुद्ध घ्यूमा बनाइने खास परिकार), भुसुवा (कसार) र अन्य मिष्टान्न परिकार ढिकी, जाँतोमा कुटिएको र पिधिएको चामल र गहुँको पिठोबाट नै पकाइने परम्परा छ ।
यी परिकार पक चुलो पनि नयाँ प्रयोग गरिन्छ । पर्वमा सूर्यलाई अघ्र्य दिने र हात उठाउने समयमा ज्यामिर, बिमिरो, बोटसहित उखालिएको अदुवा, बेसार र फुर्को (पातगुवो) सहितको उखु आवश्यक सामग्रीमा पर्ने हुँदा पर्व विशेषमा यी कृषिउपजले
राम्रो बजार पाउने गरेका छन् ।
आइतबार (कात्तिक शुक्ल तृतीया) का दिन ‘अरबा–अरबाइन’ र आज (चौथी तिथि) ‘नहाय–खाय’ विधि गर्ने व्रतालुले भोलि कात्तिक शुक्ल पञ्चमीका दिन दिउँसभरि निराहार व्रत बसी राति सख्खरमा पकाइएको अरवा चामलको खिर कूलदेवता र छठी देवीलाई चढाएर प्रसादस्वरुप खानेछन् ।
यो विधिलाई ‘खरना’ भनिन्छ । त्यसपछि षष्ठी तिथिका दिन निराहार व्रताउन बसेर साँझपख मनोरम घाट बनाइएको जलाशयमा पुगी कम्मरसम्म पानीमा पसेर नुहाएसँगै अस्ताउँदा सूर्यलाई अघ्र्य दिएर प्रसाद राखिएको डाली हातमा उठाएर सूर्यलाई देखाइन्छ । यो विधिलाई ‘सझुका अरख’ वा सँझियाघाट’ भनिन्छ ।
यसरी ‘सझुका अरख’ मा देखाइएको प्रसाद सामग्रीको डाली सप्तमीका दिन बिहानै उदाउँदा सूर्यलाई अघ्र्य दिएर देखाइएपछि छठ पर्व सम्पन्न हुने परम्परा छ । मोरङका ‘सझुका अरख’ सम्पन्न गरेर घाटमै बस्ने र सप्तमीका दिन बिहान सूर्योदय हुन एक घडी अघिदेखि पानीमा चोबलिएर व्रतालुले गीतको भाखामा सूर्यदेवलाई चाँडै देखिन पुकारा गर्छन् ।
केही दशकअघि तराई क्षेत्रको मात्र मुख्य पर्व मानिने छठ अब नेपालको सन्दर्भमा राष्ट्रिय पर्व नै बनिसकेको छ । पहाड, मधेसको सांस्कृतिक घुलमिलले छठपर्व अब साझा पर्व बन्दै गएको यस क्षेत्रका स्थानीय बताउँछन् ।
जनजन परिचालित हुने यो पर्व संस्कृतिको अभिन्न अङ्गका रुपमा स्थापित भएको देखिन्छ । छट व्रत विधि पुर्वक गर्ने व्रतालुहरुको छटि माताले आफ्नो मोनकामना पूरा हुने जनविश्वास समेत रहेको स्थानीय ब्रतालु हरु बताउँछन् । यो पर्वमा व्रतालुहरुले आफ्नो मनोकामना पूरा भए पछि घर देखिनै साष्टाङ दन्डवत गरेर नदि तलाउसम्म समेत पुग्ने गरेका छन ।